RÓŻNOŚCI

W 1923 roku Stanisław Skalski zamieszkał ze swoimi rodzicami Józefą i Szymonem Skalskimi w Dubnie. Tam uczęszczał do szkoły powszechnej, a następnie do gimnazjum, które ukończył w 1933 roku. Potem przyjeżdżał już tylko na wakacje i w odwiedziny do swoich rodziców.

W Dubnie mieszkała również rodzina jego stryja dra Stanisława Skalskiego – teściowa Tatiana Paliwoda i szwagierka Wiera Paliwoda. Stąd też podczas wakacji dochodziło do wielu rodzinnych spotkań. Józefa i Szymon Skalscy wyjechali na dobre z Dubna w 1943 roku do Wojsławic do brata Szymona – dra Stanisława Skalskiego. Pozostali tam do końca wojny.

W „Przewodniku po Wołyniu” dr Mieczysław Orłowicz przedstawia historię Dubna i opisuje to miasto w 1929 roku, w czasie, w którym mieszkał tam Skalski.

Dubno

„Miasto powiatowe o 15 000 mieszkańców. Oddalone 5 km na północ od stacji kolejowej, ładnie położone nad rzeką Ikwą. Hotele : Ermitaż ul. Listowskiego, Francuski ul. Listowskiego, Grand ul. Listowskiego, Paryż ul. Matczyńskiego. Restauracje : Klub ul. Listowskiego, Stołówka i winiarnia Waleszyńskiego ul. Listowskiego, Mardera ul. Listowskiego. Kawiarnie : Storka ul. Listowskiego, Sznajdera ul. Czackiego.

Dubno wchodziło niegdyś w skład ordynacji ks. Ostrogskich, a od XV w. posiadało ich zamek. Książęca włość dubieńska o obszarze 1000 km2 posiadała 40 wsi. Na podstawie ugody kulbuszowej w roku 1753 przeszło Dubno ze Zdołbunowem i Dermaniem oraz 70 wsiami na Lubomirskich. Za ich rządów doszło do takiego rozwoju, że w chwili rozbiorów Polski było największym miastem województwa wołyńskiego. Do tego przyczyniły się nie mało kontrakty dubieńskie, które tu przeniesione ze Lwowa po pierwszym rozbiorze Polski, w roku 1772, ściągające do Dubna obywatelstwa ziemskie ze wszystkich województw ruskich. Po trzecim rozbiorze Polski przeniesiono je do Kijowa, co spowodowało upadek Dubna.

W roku 1870 stało się Dubno obozem warownym, podobnie jak Łuck i Równe. W czasie ostatniej wojny uległo miasto zniszczeniu. Z powodu otoczenia koloniami czeskimi jest Dubno głównym centrem chmielarstwa na Wołyniu.

Miasto z daleka pięknie się przedstawia, na wzgórzu otoczonem moczarami Ikwy, nad któremi dominują mury zamku, wieże cerkwi i kościołów. Wewnątrz jednakże miasto zamieszkałe przez Żydów, przedstawia się mniej ponętnie. Najczystszą jest dzielnica przy wjeździe od strony Równego, gdzie znajduje się park miejski i stoi szereg domków w ogrodach. Nad Ikwą stoi zamek. Został on w połowie XV wieku założony przez ks. Wasyla Ostrogskiego, zwanego Pięknym. Pierwotnie miał być drewnianym, murowanym wystawił w końcu XV wieku hetman ks. Konstanty I Ostrogski.

Na początkach XVII wieku, kasztelan krakowski ks. Janusz Ostrogski odrestaurował go w stylu późnorenesansowym, wówczas też zamek otrzymał dwie wieże na rogach od strony miasta. W owych czasach był zamek tutejszy tak silną fortecą, że w r. 1577 oparł się Tatarom, a w r. 1649 Chmielnickiemu, który poprzestał na złupieniu miasta, gdzie kazał wyciąć 1500 Żydów. W zamku tym ks. Ostrogscy trzymali swe duże i bogate archiwum, a w XVII i XVIII wieku szlachta okoliczna składała tu swe dokumenta. Wśród zabudowań zamkowych wznieśli ks. Lubomirscy w końcu XVIII wieku nowy pałac, bogato dekorowany.

W XIX wieku, po przejściu dóbr ma ks. Barjatyńskich, a później w r. 1870 na rząd rosyjski, równie stary zamek Ostrogskich, jak i pałac Lubomirskich uległy zniszczeniu skutkiem zupełnego zaniedbania. Ogołocono je z ozdób i obrócono na koszary. W czasie wojny budynki zniszczyli jeszcze bardziej kwaterujący tu Austryjacy i inne wojska, a po wojnie gmach będący własnością rządu nie miał już dachów i sufitów.

Od miasta do zamku idzie się przez most niegdyś zwodzony, oraz bramę wjazdową, tworzącą zarazem sień zamku Ostrogskich, z portalem w stylu odrodzenia. Zdobią je herby ks. Ostrogskich w pięknym kartuszu. Nad bramą tą wznosiła się niegdyś wysoka wieża.

Cały zamek otaczają bastjony system Vaubana z XVII wieku, w których mieszczą się obszerne kazamaty połączone krużgankami z okolicą. Kazamaty są tak szerokie, że można do nich było niegdyś zajechać karetą i zawrócić. Wskazana jest przechadzka po wałach i kazamatach, oraz wyjście na baszty narożne, skąd mamy piękny widok na zamek i miasto.

Na dziedzińcu stoją dwa gmachy, z których starszym jest dawny zamek Ostrogskich. Jest to posępny budynek o grubych murach, będący w stanie nawpół ruiny, pokryty dachem, ale pozbawiony drzwi i okien. Od frontu zachował się portal renesansowy z herbem Ostrogskich. Budynek zamkowy przebudowuje się na starostwo i inne urzędy państwowe.

Po lewej stronie podwórza zamkowego stoi ruina pałacu Lubomirskich. Został on zbudowany w czasach Stanisława Augusta, wedle projektu Itara z Malty a opartego na stare mury, bezpośrednio wzniesione nad wodami Ikwy. W kilku pokojach zachowały się jeszcze resztki pięknej stiukowej ornamentyki, w szczególności w sieni fryz z herbami Ostrogskich i Lubomirskich, w jednym z pokoi fryz bachantek z wieńcami. Najpiękniej ornamentowaną była ongiś okrągła sala balowa, otoczona kolumnadą w klasycznym stylu, której ściany zdobiła wspaniała ornamentyka. Przed wojną zamienioną ją na cerkiew prawosławną. W czasie wojny uległa zniszczeniu i została pozbawiona sklepienia, a resztki jej ornamentyki przedstawiają smutny widok. Zniszczenie pałacu postąpiło w latach powojennych tak daleko, że zdaje się nic nie uchroni go już od zupełnej ruiny. Na wszystkich piętrach pozapadały się sklepienia i podłogi, wnętrze jest pełne gruzu, na ścianach pozostały resztki ornamentyki, które niszczeją z każdym rokiem pod wpływem deszczu i śniegu.

Niegdyś jedyny suchy dostęp do miasta prowadził od strony zachodniej, gdzie zamykała go zachowana do dzisiaj Brama Łucka, zbudowana w XVI w. przez ks. Ostrogskich. W r. 1785 poddano bramę resturacji, wtedy zapewne została ona zamurowana a ulicą poprowadzono obok. W r. 1915 jej wnętrze uszkodziły wojska austryjackie. Obecnie znajduje się pod opieką władz wojskowych, które ją przebudowały na pomieszczenie Powiatowej Komisji Uzupełnień.

Obok tej bramy stoi kościół Bernardynów fundacji kasztelana ks. Janusza Ostrogskiego, z r. 1620. Po kasacie klasztoru Rosjanie zamienili kościół w 1854 r. na cerkiew prawosławną ( sobór ), lecz obecnie oddano go znowu Bernardynom. Jest to skromny trzynawowy budynek wczesnobarokowy z wieżą. W prezbiterium ładne rokokowe freski z połowy XVIII wieku, przypisywane Żebrowskiemu.

Z tego czasu pochodzą też malowidła na ścianie prezbiterium, które zastępują wielki ołtarz. Osobliwością jest mosiężny świecznik, pięcioramienny, stojący na ziemi, wysokości człowieka, ozdobiony trzema lwami, odlewany w 1575 roku w Gdańsku, kosztem ks. Konstantego Ostrogskiego. Lichtarzów takich było dwa, lecz drugi zabrano do soboru w Ostrogu. Obok skromny budynek klasztoru, ozdobiony pięknemi głowicami kolumn.

Barokowy kościół Karmelitanek, fundowany w r. 1630 przez Anastazję Czarnecką zamienili Rosjanie na cerkiew, a klasztor wzniesiony w r. 1686 z funduszów Teofili z Zasławskich ks. Lubomirskiej po kasacie w r. 1890 zamieniono na monaster prawosławny. Po wojnie oddano go Siostrom Opatrzności, które prowadzą tu zakład dla sierot. Klasztor posiada ładną fasadę z piękną kolumnadą. Łączy się z nim kościół, skromny barok trzynawowy bez wieży. Jego pierwotne urządzenie usunęli Rosjanie. Stoi on u wjazdu do miasta od strony Równego. Niedaleko Rynku stoi bezstylowy kościół farny z r. 1832.

Synagoga z XVI w. uległa częściowemu zniszczeniu w czasie wojny, gdy Austryjacy spalili na niej dach. Obecnie została już odbudowana. W mieście zachowało się kilka staroświeckich dworków np. przy ul. Panieńskiej 23. Zachował się też dworek, w którym zmarł Czacki. Pod miastem pobojowisko z r. 1915, ozdobione pamiątkowym obeliskiem austryjackim. Fort Zahorce wsławił się w r. 1920 bohaterską obroną pod wodzą mjra Matczyńskiego przeciwko bolszewikom. Na przedmieściu Surmicze rosyjski cmentarz wojskowy, na którym pochowano 514 poległych.

Niegdyś posiadało Dubno kilka monasterów, w okresie unii Bazyliańskich, poprzednio prawosławnych. Monastyr Świętokrzyski obok Karmelitanek z pierwszej połowy XVII w. oraz Spaski na wyspie w południowo-wschodniej stronie miasta, z połowy XV w. obydwa fundowane przez ks. Ostrogskich, stanowiły opactwo dubieńskie. Archimandrytami tutejszymi bywali znakomici ojcowie kościoła wschodniego, jak Smotrycki, Sakowicz, Dubowicz. Wyszło stąd wielu biskupów i metropolitów. W fundacji ks. Ostrogskich był też żeński monaster Dubowicki.

Dubno leży w szerokiej dolinie Ikwy, 191 m.n.m. Od zachodu ciągnie się 25 km długie i tyleż szerokie pasmo Gór Pełczańskich, od Szwajcarii Wołyńskiej oddzielone doliną Ikwy. Kilka wzgórz tego pasma wznosi się ponad 300m.n.m. zalesiona Czartorja ( 325 m.n.m. ) na południe od Smordwy, szczyt Ostalec ( 328 m.n.m. ) na zachód od Pełczy. Wzgórza sięgają od Dubna do Smordwy, po Kozin i tor kolei do Radziwiłłowa. W środku tych wzgórz bogatych w lasy i kamieniołomy kredy i wapnia leży wioska Pełcza ( 313 m.n.m. )”.

/Pisownia oryginalna/